"Niemieckie zbrodnie w Lasach Palędzia i Dąbrówki koło Zakrzewa w latach 1939-1942" - to nazwa projektu historycznego, który doprowadził do oznaczenia w roku 2022 szlaku Pamięci Narodowej w lasach na terenie gminy Dopiewo.

Na terenie lasu znajdują się cztery kwatery prawdopodobnie z największą liczbą grupowych mogił: 

• Kwatera Studentów Uczelni Poznańskich, 
• Kwatera Siedmiu Grobów, 
• Kwatera Duchownych, 
• Kwatera Zapomniana. 

Przez kompleks leśny wiedzie 5 km Szlak Pamięci łączący wszystkie miejsca pamięci. W tych lasach, w latach 1939 – 1942 niemieccy okupanci w masowych i tajnych egzekucjach zamordowali kilka tysięcy Polaków z Wielkopolski. Byli to: powstańcy wielkopolscy, profesorowie Uniwersytetu Poznańskiego, studenci, harcerze, nauczyciele, duchowni, ziemianie, urzędnicy, działacze społeczni i polityczni. Zginęli tylko dlatego, że byli Polakami.

Mordów na polskich obywatelach dokonywali funkcjonariusze niemieckich grup operacyjnych – Einsatzgruppen. Działały one w ramach ludobójczej operacji o kryptonimie „Tannenberg”. Zadaniem tych formacji była fizyczna eliminacja polskich warstw przywódczych w pierwszych miesiącach drugiej wojny światowej. Od 1940 r. akcji likwidacyjnych dokonywali funkcjonariusze poznańskiego Gestapo. Współsprawcami tych mordów byli niemieccy mieszkańcy Zakrzewa i okolic.

W połowie 1944 r. w celu zatarcia śladów zbrodni, ciała ofiar zostały przez Niemców wydobyte z mogił i spalone na specjalnych, drewnianych stosach. Szczątki zostały ponownie pochowane. Akcję przeprowadziło niemieckie Sonderkommando Legath w ramach „Akcji 1005”.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej w lasach Palędzie, Dąbrówka k. Zakrzewa odnaleziono i zidentyfikowano osiemnaście masowych mogił. Część z nich upamiętniono. Są to: Kwatera Duchownych, Kwatera Siedmiu Grobów, Kwatera Studentów Uczelni Poznańskich i Kwatera Zapomniana. Dokładna ilość pomordowanych Polaków w tych lasach nie jest znana. Szacuje się, że zamordowano tu od kilku do kilkunastu tysięcy ofiar.

Kwatery

Kwatera studentów uczelni poznańskich

W tym miejscu jesienią 1939 r. Niemcy dokonali jednej z wielu masowych egzekucji polskich obywateli. Podczas egzekucji las był otoczony przez miejscowych, uzbrojonych niemieckich mieszkańców Zakrzewa i okolic. Polakom zakazano wstępowania do niego pod groźbą kary śmierci. W dniu mordu, od strony dzisiejszej ulicy Gajowej w Zakrzewie, wjechały do lasu samochody ciężarowe, eskortowane przez samochody osobowe. Prowadzili je funkcjonariusze SS.  Polskim więźniom w lesie nakazano wysiąść z samochodów  i powiązanych prowadzono nad wcześniej wykopany przez niemieckich mieszkańców Zakrzewa i okolic dół śmierci. Ofiary musiały się rozebrać, a następnie funkcjonariusze SS i SD zabijali je z krótkiej broni strzałami w tył głowy. Mogiła została przez sprawców starannie zasypana i zamaskowana roślinnością. Zabrane ofiarom przed ich rozstrzelaniem rzeczy osobiste (ubrania i kosztowności) dzielono pomiędzy uczestników egzekucji. Po zakończeniu drugiej wojny światowej w lasach Palędzie, Dąbrówka k. Zakrzewa odnaleziono i zidentyfikowano osiemnaście masowych mogił. W tym miejscu odkryto jedną mogiłę z prochami zamordowanych Polaków. Miała ona 7 metrów długości. Wiosną 1968 r. przeprowadzono  tutaj  ekshumację. Odnaleziono jedynie drobne fragmenty kości. Pozostałe szczątki zostały spalone przez Niemców w 1944 r.  10 maja 1971 r. z inicjatywy Zrzeszenia Studentów Polskich przy Akademii Medycznej w Poznaniu doszło do odsłonięcia pomnika. Przez współczesnych, grób ten został symbolicznie nazwany „Kwaterą Studentów Uczelni Poznańskich” z uwagi na informacje o odnalezieniu w tym miejscu w okresie okupacji niemieckiej czapek studenckich z okresu II Rzeczypospolitej.

Kwatera siedmiu grobów

W tym miejscu jesienią 1939 r. Niemcy dokonali kilku tajnych egzekucji. W tym czasie las otoczony był przez miejscowych, uzbrojonych niemieckich mieszkańców Zakrzewa i okolic. Polakom zakazano wstępowania do niego pod groźbą kary śmierci. W dniu rozstrzeliwań od strony dzisiejszej ulicy Gajowej w Zakrzewie wjeżdżało do lasu od dwóch do sześciu samochodów ciężarowych, eskortowanych przez samochody osobowe. Prowadzili je funkcjonariusze SS. Kolumna samochodów z więźniami każdorazowo wyruszała z Fortu VII w Poznaniu, trasami przez Ławicę lub Lusowo do Zakrzewa. Polskim więźniom nakazano w lesie wysiąść z samochodów i powiązanych prowadzono nad doły śmierci, uprzednio wykopane przez niemieckich mieszkańców okolicznych miejscowości. Ofiary musiały się rozebrać, a następnie funkcjonariusze SS i SD zabijali je z krótkiej broni strzałami w tył głowy. Mogiły były przez sprawców starannie zasypywane i maskowane roślinnością. Zabrane ofiarom przed ich rozstrzelaniem rzeczy osobiste (ubrania i kosztowności), składowano w magazynach u niemieckich gospodarzy i następnie dzielono między uczestników egzekucji.Po zakończeniu drugiej wojny światowej w tych lasach odnaleziono i zidentyfikowano osiemnaście masowych mogił. W tym miejscu odkryto siedem masowych mogił z prochami zamordowanych Polaków:

• Mogiła I  (18 metrów długości)
• Mogiła II (11 metrów długości)
• Mogiła III (15 metrów długości)
• Mogiła IV (14 metrów długości)
• Mogiła V (9 metrów długości)
• Mogiła VI (19 metrów długości)
• Mogiła VII (10 metrów długości)

Kwatera zapomniana

W tym miejscu w latach 1939 – 1942 niemieccy okupanci przeprowadzili szereg masowych i tajnych egzekucji polskich obywateli. W tym czasie las był otoczony przez miejscowych, uzbrojonych niemieckich mieszkańców Zakrzewa i okolic. Polakom zakazano wstępowania do niego pod groźbą kary śmierci. W dniu mordu, od strony dzisiejszej ulicy Niezłomnychj  w Zakrzewie, wjechały do lasu samochody ciężarowe, eskortowane przez samochody osobowe. Prowadzili  je funkcjonariusze SS.  Egzekucji dokonywano kilka razy w tygodniu. Polskim więźniom w lesie nakazano wysiąść z samochodów i powiązanych prowadzono nad dół śmierci, wcześniej wykopany przez niemieckich mieszkańców Zakrzewa i okolic. Ofiary musiały się rozebrać, a następnie funkcjonariusze SS i SD zabijali je z krótkiej broni strzałami w tył głowy. Mogiły zostały  starannie zasypane i zamaskowane roślinnością przez sprawców. Zabrane ofiarom przed rozstrzelaniem rzeczy osobiste (ubrania i kosztowności) składowano w magazynach u niemieckich gospodarzy i w późniejszym czasie dzielono między uczestników egzekucji. Po zakończeniu drugiej wojny światowej w tych lasach odnaleziono i zidentyfikowano osiemnaście masowych mogił. W tym miejscu odkryto dziewięć masowych mogił z prochami zamordowanych Polaków. Z biegiem lat ich lokalizacja uległa zapomnieniu, dlatego kwatera ta została nazwana „Kwaterą Zapomnianą”.

• Mogiła I  (8 metrów długości)
• Mogiła II (12 metrów długości)
• Mogiła III (6 metrów długości)
• Mogiła IV (14 metrów długości)
• Mogiła V (10 metrów długości)
• Mogiła VI (5 metrów długości)
• Mogiła VII (12 metrów długości)
• Mogiła VIII (8 metrów długości)
• Mogiła IX (9 metrów długości)

Kwatera duchownych

W tym miejscu wczesną jesienią 1939 r. Niemcy dokonali pierwszej masowej egzekucji w tych lasach. Został on otoczony przez miejscowych, uzbrojonych niemieckich mieszkańców Zakrzewa i okolic. Polakom zakazano wstępowania do niego pod groźbą kary śmierci. W dniu mordu wjechały do lasu, od strony dzisiejszej ulicy Niezłomnych w Zakrzewie, dwa samochody osobowe i jeden samochód ciężarowy z więźniami. Polskim więźniom w lesie nakazano wysiąść z samochodów i powiązanych prowadzono nad dół śmierci - jedyny, który wykopali polscy robotnicy. Pozostałe doły w tym lesie kopali  miejscowi Niemcy. Ofiary musiały się rozebrać, a następnie funkcjonariusze SS zabijali je z krótkiej broni strzałami w tył głowy. Mogiła została przez sprawców starannie zasypana  i zamaskowana roślinnością. Zabrane ofiarom przed ich rozstrzelaniem rzeczy osobiste (ubrania i kosztowności) dzielono pomiędzy uczestników egzekucji. Bezpośrednimi sprawcami tego mordu byli funkcjonariusze SS  i SD wchodzący w skład specjalnej grupy operacyjnej  – Einsatzgruppe VI, a ofiarami polscy więźniowe niemieckiego obozu koncentracyjnego – Fort VII w Poznaniu. Jedna  z mieszkanek Zakrzewa, będąca bezpośrednim świadkiem tego „transportu śmierci”, zeznała po zakończeniu drugiej wojny światowej, że słyszała 37 pojedynczych strzałów. Po zakończeniu drugiej wojny światowej w lasach Palędzie, Dąbrówka k. Zakrzewa odnaleziono i zidentyfikowano osiemnaście masowych mogił. W tym miejscu odkryto jedną mogiłę z prochami zamordowanych Polaków. Miała ona 7 metrów długości. Grób ten został symbolicznie nazwany „Kwaterą Duchownych” z uwagi na informacje o odnalezieniu w tym miejscu, w okresie okupacji niemieckiej, elementów stroju duchownych katolickich.

Szlak Pamięci Narodowej o długości 5 km

Łączy cztery miejsca pamięci narodowej. W bezimiennych grobach, w lasach pomiędzy Zakrzewem, Palędziem i Dąbrówką, spoczywa od 5000 do kilkunastu tysięcy ofiar zbrodni hitlerowskich z czasów II wojny światowej. W okresie od października 1939 do lutego 1943 r. okupant hitlerowski dokonał masowych egzekucji Polaków. To więźniowie Fortu VII, wojskowi, urzędnicy państwowi, studenci, nauczyciele akademiccy, ziemianie, działacze polityczni i społeczni, powstańcy wielkopolscy, harcerze, księża i zakonnice, a także mieszkańcy gmin Dopiewo i Tarnowo Podgórne. Początkowo egzekucje odbywały się od 2 do 3 razy w tygodniu. Później do 1943 r. egzekucji dokonywano z mniejszą częstotliwością. Latem i jesienią 1944 r. Niemcy rozkopali masowe groby i palili szczątki w przewoźnym krematorium i na prowizorycznych stosach. Popioły ponownie zakopywano w dołach śmierci. Nie udało im się odnaleźć wszystkich grobów. Po wojnie w 1946 r. zidentyfikowano większość  miejsc spoczynku pomordowanych Polaków. Nie udało się odnaleźć listy ofiar. Niektórzy twierdzą, że można ją odnaleźć, inni, że jest to niemożliwe, bo dokumenty, podobnie jak groby, zostały zniszczone przez wycofującego się okupanta.